Het is het icoon van de stad. Het doorstond branden, stormen en oorlogen en maakt ons nog altijd trots. De Utrechtse Domtoren werd een paar weken terug precies zeven eeuwen oud. Daarom staat van juni tot en met december 2021 iedere maand in het teken van één van de zeven eeuwen dat de Dom bestaat, met iedere maand een bijpassend thema. In augustus is dat: inclusie. En dat is geen toeval. Maar laten we beginnen bij het begin.
De eerste steen
Onder toeziend oog van belangrijke mensen, werd op 26 juni 1321 de eerste steen gelegd van één van de meest iconische gebouwen van Nederland: de Utrechtse Domtoren. Het zou eeuwenlang de enige kathedraal en het hoogste gebouw van Nederland blijven. Een baken voor reizigers, een schuilplaats voor sodomieten, een inspiratie voor kunstenaars en een trots voor alle Utrechters en Utrechtenaren.Hoe kwam die gotische gigant tot wasdom? En wat gebeurde er in de zeven eeuwen die volgden? “Dat beschreef schrijver en historicus René de Kam in zijn boek ‘De Utrechtse Domtoren. Trots van de stad‘”, vertelt Teun Bonenkamp. Teun is Stafmedewerker Domtoren bij Utrecht Marketing. En wanneer je het hem vraagt, vertelt hij in geuren en kleuren alles wat hij over onze Domtoren heeft geleerd en gelezen. Zoals over de verschrikkelijke storm van 1674.
Verwoestende valwind
“Op 1 augustus 1674 voltrok zich een ramp”, vertelt Teun. “De Domkerk van Utrecht bestond – zoals gebruikelijk – uit een toren en een koorgedeelte, dat werd verbonden door een middenstuk. Op 1 augustus 1674 raasde echter een verwoestende storm over Noordwest-Europa. Volgens een reconstructie van het KNMI werd naast Noord-Holland de regio Utrecht het hardst getroffen, van Vleuten tot Bunnik. Ook in de stad Utrecht was veel schade en vielen er doden en gewonden.”
De storm zou de geschiedenisboeken ingaan als een ‘Schrickelik Tempeest’. Het middenschip van de Domkerk stortte hierbij volledig in en de kerk en toren zouden voorgoed van elkaar gescheiden raken. Teun: “Na de verwoestende valwinden in Leersum, eerder deze zomer, horen we nu geluiden opgaan dat valwinden waarschijnlijk ook de oorzaak waren bij het instorten van dit middenschip.”
“Een ramp? Ja”, meent Sander Griffioen, Manager Business Development bij Utrecht Marketing en collega van Teun. “Maar de storm heeft daarnaast de status van de Dom als onverwoestbaar baken alleen nog maar verder vergroot.” In Amersfoort staat de kerktoren ook los, door een ongeluk met buskruit, maar verder is een losse toren vrij uniek, ook in de rest van de wereld. Sander: “Dus zijn we er heel trots op, dat wij een toren hebben die op eigen kracht de eeuwen doorstaat. In september staan we bij de gevolgen van de storm stil. Hoe, dat zie je tegen die tijd op Domtoren.nl.
Haal de Dom in huis
Wat je op diezelfde website bij de maand juni vindt, is alle informatie rondom het thema ‘behoud’.
Sander: “De Monumentenwacht heeft in 2015 geconcludeerd dat de Domtoren aan groot onderhoud toe is. Daarom staat de Dom nu in de grootste bouwsteigers van Nederland. Met beton zijn die gefundeerd in het Domplein.”
Langzaam verdween de geliefde Domtoren uit het zicht en in 2020 startte de restauratie. Sander: “Ze halen alleen weg wat niet nog 50 jaar kan blijven zitten. Dat zijn veelal ornamenten en 600 kuub aan puin en gruis. Wat nou zo fantastisch is: door het project ‘Van Dom tot steengoed’ kan je nu jouw eigen stukje Dom bemachtigen. Kijk maar op de website. En dan haal je wat historie in huis hoor! Generatie op generatie trok aan de Dom voorbij. Wat díe allemaal niet gezien heeft.”
Niet in ons Utreg
Wat de Domtoren onder andere zag, waren de sodomieprocessen in de 18e eeuw. Homoseksuele praktijken waren namelijk streng verboden. En Domtoren-koster Joshua Wilts maakte daar in 1730 gebruik van om zijn eigen hachje te redden.
Omdat de toren was opengesteld voor publiek, moest koster Wilts de toren bewaken en voorkomen dat mensen zich misdroegen. René de Kam schrijft in zijn boek echter, dat Wilts een dronkaard was die zijn werk niet deed. Mensen veroorzaakten schade en verstoorden kerkdiensten met hun kabaal. Toen de koster ter verantwoording werd geroepen, verklapte Wilts dat ’ie via een luik in de Egmondskapel twee mannen seks had zien hebben in de onderliggende Michaëlskapel. Eén van die twee was Gillis van Baaden, die toen werd veroordeeld en gedood, net als velen na hem.
In augustus wordt daarom stil gestaan bij het thema ‘inclusie’. Zodat deze zwarte eeuw uit de geschiedenis van de Dom wordt herdacht, waarin mensen nog bang moesten zijn om als sodomiet te worden bestempeld en te worden gedood. Net als nu nog steeds, in sommige andere landen. Maar niet meer bij ons. Niet in ons Utreg’.
Auteur: Arjan van Rooijen