Op het QFFU vertonen we dit jaar het retrospectief ”Going Underground ” met films die behoren tot de New Queer Cinema. De films uit deze beweging waren baanbrekend voor de manier waarop queerness gezien werd. Daarom lichten we deze beweging graag uit en gaan we wat dieper in op wat deze films betekenden.
Hoewel New Queer Cinema de term ‘nieuw’ bevat, is deze filmstroming ondertussen alweer meer dan dertig jaar oud. Het was academicus B. Ruby Rich die in het filmtijdschrift Sight and Sound voor het eerst hierover sprak. Met deze term omschreef ze de opkomst van queer films in de jaren negentig. In haar boek New Queer Cinema: The Director’s Cut omschrijft ze het als “a kind of filmmaking characterized by a melding of style and subject in its moments of origin”. De films werden beïnvloed door kunst, activisme en bijvoorbeeld de opkomende zender MTV en de bijbehorende videoclips. Maar het ging niet alleen om stijlen, ook om een breder nieuw denkpatroon. Het persoonlijke en politieke kwam weer samen.
AIDS-crisis heeft grote invloed
Bij het ontstaan van de beweging zijn dan ook veel serieuze onderwerpen van belang geweest. De AIDS-crisis speelde een grote rol in het leven van deze filmmakers en ondertussen was er in Amerika een conservatieve president aan de macht, Reagan, die geen oog had voor de queergemeenschap en liever een compassieloos Christendom beleed. Op andere plekken in de wereld waren het eveneens de activisten van bijvoorbeeld ACT UP die iets moesten veranderen in plaats van dat politici en regeringen hun verantwoordelijkheid namen. Daarnaast was de term queer pas net geïntroduceerd op de manier zoals we die nu gebruiken, geen scheldwoord meer, maar een geuzennaam en een parapluterm.
Om de pijn van onder andere de AIDS-crisis te verwerken en/of woede erover te uiten spraken veel filmmakers zich uit via het medium dat hun het beste lag. Het was een plek waar reflectie mogelijk was, waar eigen regels gemaakt werden. Het was een niche, maar tegelijkertijd zorgden al deze makers bij elkaar opgeteld er ook voor dat er meer zichtbaarheid kwam voor de queergemeenschap. Sommige van de werken waren erg experimenteel, zoals Blue van Derek Jarman, maar allemaal hadden ze gemeen dat ze lieten zien wat (een deel van de) queergemeenschap doormaakte.
Diverse stemmen
Tijdens de New Queer Cinema kwamen ook diverse stemmen op. Het is wel opvallend dat veel van deze stemmen vaak in de loop der tijd toch weer ondergesneeuwd zijn geraakt. Kijk bijvoorbeeld naar het werk van Cheryl Dunye (de eerste zwarte, lesbische filmmaker), of Marlon Briggs (een Zwarte, homoseksuele filmmaker die uiteindelijk zou overlijden aan AIDS). Zij regisseerden de baanbrekende titels The Watermelon Woman en Tongues Untied. In The Watermelon Woman is duidelijk de esthetiek van de jaren negentig te zien en de invloed van MTV, Tongues Untied is een prachtige, poëtische reflectie op de Zwarte identiteit, queerness en de AIDS-crisis. Vanwege de poëtische dimensie zal deze film op het QFFU gevolgd worden door een spoken word workshop door Geofrey van der Ven.
Gregg Araki
Een heel andere stijl heeft een van de meest beruchte makers uit de beweging: Gregg Araki. Zijn kleurrijke, onconventionele en grensoverschrijdende films die meer dan eens een fantasie-element bevatten of spelen met typische genrefilms zullen niet iedere kijker liggen, maar zijn daarmee ook onmiskenbaar interessant. Op het QFFU vertonen we een van zijn meest bekende titels uit de New Queer Cinema tijd: The Living End. Omdat Araki een filmmaker is waar je niet zomaar over uitgepraat raakt zal filmjournalist en Camera Japan programmeur en Theodoor Steen meer context geven over zijn oeuvre en deze film in het bijzonder. Ook een uniek werk wat we vertonen, dat niet zomaar probeert de realiteit te vatten, maar daarop reflecteert vanuit scifi perspectief is Born in Flames van Lizzie Borden.
Spraakmakende documentaires
Naast speelfilms zijn er ook een aantal spraakmakende documentaires uit de jaren negentig voortgekomen die van belang geweest zijn voor de queergemeenschap. Denk aan Paris is Burning van Jennie Livingston. Omdat de meesten deze titel echter al zullen kennen, vertonen wij in het programma een film over New Queer Cinema Dykes, Camera, Action! Uitermate geschikt als je na het lezen van dit artikel meer wil weten over allerlei goede films die de stroming heeft voortgebracht. Hierin komen veel bekende personen aan het woord, van eerder genoemde B. Ruby Rich en Cheryl Dunye tot recente queer filmmaker Desiree Akhavan. Het laat zien hoe belangrijk representatie is en hoe de generatie van de New Queer Cinema ook een inspiratiebron was voor de daaropvolgende generaties. Na de film kan je tenslotte je hart luchten in een gesprek over queer feministische en lesbische cinema met universitair docent Laura Copier.
Tekst: Jacoline Maes